Blijf slank, koester je darmbacteriën
Het is een warme nazomerdag, en we bevinden ons op het lommerrijke terras van de arts. Tegen de zijmuur ligt mevrouw Dr. Jos in een hagelwitte bikini te genieten van een streep namiddagzon. De dokter heeft twee schuimende trappisten uitgeschonken en zet ze op de teakhouten tuintafel. Kortom, we zijn helemaal klaar voor een uitgebreid gesprek over wriemelende darmbacteriën.
Dr. Jos: "Bacteriotherapie is de behandeling van de toekomst in de strijd tegen obesitas."
Dr. Jos: Van Caesbroeck! Drink van je trappist en vertel me dan eens welke soorten cellen het menselijk lichaam allemaal bevat.
GUIDO: (veegt het schuim van z'n bovenlip) Euh... hersencellen, levercellen, spiercellen, bloedcellen...
Dr. Jos: (knikt) Juist, juist, juist. Maar je hebt de meest voorkomende nog niet opgenoemd. Komaan. Denk na.
GUIDO: (aarzelt) Bindweefselcellen?
Dr. Jos: Fout!
GUIDO: Epitheelcellen?
Dr. Jos: Fout, fout, fout! Ik zal het maar zeggen, want je zal het nooit raden. De talrijkst voorkomende cellen in het menselijk lichaam zijn bacteriën. Er zitten meer micro-organismen in een mens dan we ooit hadden vermoed. Voor elke menselijke cel vind je in je lichaam minstens tien bacteriën, en die spelen een erg belangrijke rol in de stofwisseling.
GUIDO: Aha, de beroemde darmflora.
Dr. Jos: (trekt een vies gezicht) Ik hou niet van de term darmflora. Die is niet correct. Groeien er planten uit je gat misschien? Nee, de juiste benaming is microbiota. Humane microbiota. Die zijn lang verwaarloosd geweest als onderzoeksonderwerp. Ten onrechte, want microbiota zijn essentieel , zelfs zo essentieel dat ze de laatste jaren door de medische wetenschap als een apart orgaan worden beschouwd. Een orgaan waar je zuinig op moet zijn, want 70% van de microbiota kun je niet kweken in laboratoria.
GUIDO: En het gros van die bacteriën komt voor in de darm?
Dr. Jos: In het spijsverteringskanaal, inderdaad. De humane microbiota helpen bij de spijsvertering, maar dat is niet alles wat ze doen. Hun invloed op de gezondheid mag niet onderschat worden. Je leest bijvoorbeeld elke zomer alarmerende berichten over hoe verbrand vlees van op de barbecue kankerverwekkend is, omdat zich heterocyclische amines vormen. Wel, die graad van kankerverwekkendheid is omgekeerd evenredig met de diversiteit van de bacteriën in je darm. Want daar leven bij een gezond iemand microbiota die heterocyclische amines afbreken en de schadelijke effecten ervan neutraliseren. En zo zijn er nog meer positieve effecten. Microbiota zorgen er ook voor dat je risico op cardiovasculaire aandoeningen daalt.
GUIDO: Hoe zorg je voor een gezonde darmflora? Door yoghurtjes met probiotica te eten? Bifidus? Lactobacillen?
Dr. Jos: (schudt heftig zijn hoofd) Geen sprake van. Die yoghurtjes stellen op zich niet veel voor, maar geconcentreerde probiotica kunnen gevaarlijk zijn. Want wat doe je dan? Je gaat dat complexe bacteriële ecosysteem in de darm bombarderen met één soort bacterie. De diversiteit van duizenden soorten vervangen door één enkele. Daar zijn al toeren mee gebeurd hoor! Kinderen die gestorven zijn nadat ze een geconcentreerde dosis Saccharomyces cerevisiae kregen toegediend. Dat is biergist, onschadelijk in onze trappist, maar ongeschikt als geconcentreerd probioticum. En er was het beruchte rampzalige experiment in Nederland begin dit jaar, waar patiënten met pancreatitis werden behandeld met probiotica, waarbij verschillende doden zijn gevallen.
GUIDO: Oei!
Dr. Jos: Ja, inderdaad oei. Maar weet je wat de grootste bedreiging is voor de microbiota in ons lichaam? Niet probiotica, maar antibiotica. Na een antibioticakuur duurt het twee jaar voordat je microbiota weer op hun oorspronkelijk peil komen. En het dramatische is dat veel groeipromotoren in de veeteelt antibiotica bevatten. Je weet dat ik een vurige verdediger ben van vlees, maar het mag geen antibiotica bevatten, want dat is zéér ongezond. Wist je bijvoorbeeld dat de huidige obesitas-epidemie in het Westen waarschijnlijk een rechtstreeks gevolg is van die stelselmatige uitroeiing van de darmbacteriën door antibiotica?
GUIDO: De problemen met overgewicht?
Dr. Jos: (knikt) Inderdaad. Dat is een tamelijk recent inzicht. Waarom zijn er, zeker in de VS, de laatste tien, twintig jaar zo enorm veel dikke mensen bijgekomen? Akkoord, Amerikanen zijn vadsig , en ze eten te veel hamburgers met frieten en drinken veel te grote bekers cola, maar dat deden ze twintig, dertig jaar geleden ook al. Dat volstaat niet als verklaring voor de epidemie van obesitas. Welnu, men heeft een experiment gedaan bij muizen. Men heeft de microbiota van dikke muizen getransplanteerd in magere muizen, en die werden dik, ook al bleven ze net hetzelfde voedsel eten.
GUIDO: Maar dat is revolutionair! En werkt het ook omgekeerd?
Dr. Jos: Hoogstwaarschijnlijk wel. Bacteriotherapie is de behandeling van de toekomst in de strijd tegen obesitas. Als het binnen vijf of tien jaar in de krant staat, denk dan aan mij, want ik vertelde het je als allereerste.
GUIDO: Hoe verloopt zo'n bacteriotherapie concreet?
Dr. Jos: Wel, strikt genomen komt het neer op een stronttransplantatie. (lacht) Er wordt een geschikte donor gezocht, meestal een familielid met een gezonde stoelgang en een normaal gewicht. De drol wordt verdund, vloeibaar gemaakt in een zoutoplossing, gemixt, geprepareerd, en dan... getransplanteerd. Ofwel wordt het mengsel langs achter toegediend door middel van een enema , een soort rectale spuit, ofwel oraal via een maagsonde. Dat volstaat! Vandaag wordt bacteriotherapie nog niet gebruikt om obesitas te behandelen, maar de techniek wordt wel al geregeld toegepast in geval van Clostridium difficile -diarree, een zeer ernstige diarree die vaak in ziekenhuizen voorkomt, ook al ten gevolge van antibioticagebruik. Dat is eigenlijk de les die je vandaag moet onthouden: pas op met antibiotica, want je wordt er moddervet van.
GUIDO: Ik blijf er sowieso af, want in de bijsluiter staat dat je tijdens een antibioticakuur geen alcohol mag drinken.
Dr. Jos: (klinkt met zijn glas) Ook een goede reden natuurlijk.
(RVC)
Dr. Jos beveelt geïnteresseerden volgende verhelderende lectuur aan:
Guarner e.a., Gut flora in health and disease, Lancet, feb . 2003
Ley e.a ., Microbial ecology: human gut microbes associated with obesity, Nature, dec . 2006
Raoult , Obesity pandemics and the modification of digestive bacterial flora, Eur-J-Clin-Microbiol-Infect-Dis ., mrt . 2008
DiBaise e.a ., Gut microbiota and its possible relationship with obesity, Mayo- Clin -Proc., apr . 2008
Scarpellini e.a ., Probiotics : which and when ?, Dig- Dis ., apr . 2008
Soeters , Probiotics : did we go wrong, and if so, where ?, Clin-Nutr ., apr . 2008
Pham e.a ., Probiotics : sorting the evidence from the myths, Med-J- Aust ., mrt . 2008
Blaut e.a ., Metabolic diversity of the intestinal microbiota : implications for health and disease, J- Nutr ., mrt . 2007
Macfarlane, Existing knowledge of the human gut microbiota , J- Pediatr-Gastroenterol-Nutr ., apr . 2008
De La Cochetière e.a ., Effect of antibiotic therapy on human fecal microbiota and the relation to the development of Clostridium difficile , Microb -Ecol., jan . 2008
Jernberg e.a ., Long-term ecological impacts of antibiotic administration on the human intestinal microbiota , ISME-J., mei 2007
Borody e.a ., Bacteriotherapy using fecal flora: toying with human motions, J- Clin-Gastroenterol ., jul . 2004
You e.a ., Successful treatment of fulminant Clostridium difficile infection with fecal bacteriotherapy , Ann-Intern-Med., apr . 2008