Baardvrouwen en weerwolven

"In de Middeleeuwen bestonden hele adellijke families uit weerwolven."

Een vreemd verzoek van Dr. Jos, vorige keer. We moesten en zouden onze vriendin meebrengen. Met ietwat zenuwachtig vrouwelijk gezelschap aan de arm arriveren we dus op een mooie lentenamiddag ten huize van de dokter. "Niet nerveus zijn, schat," stellen we haar op heur gemak terwijl we op de bel drukken. "Eigenlijk is die gevreesde arts een bijzonder beminnelijk man."

"Ha! Is dit nu mevrouw Van Caesbroeck?" roept een vrolijke Dr. Jos, terwijl hij rechtveert uit zijn gemakkelijke stoel. "Prettige kennismaking. Zit. Drink iets. Trek iets uit. Doe alsof je thuis bent." We ontdoen ons van onze voorjaarsjassen, gaan zitten en krijgen een glas aangeboden. De dokter verdwijnt even, en komt dan terug met een enorme loep.

Dr. Jos: Mooi, tijd voor een test. Is het mevrouw of juffrouw?

Juffrouw Van Caesbroeck: Juffrouw, dokter. Maar zeg maar Karolien.

Dr. Jos: Zeg maar Dr. Jos. (lacht) Karolien dus. Wel Karolien, mag ik je vragen een knoopje los te maken en de mouw van je bloesje eens op te schorten?

Karolien: (opgelucht) Als het dat maar is. (rolt haar linkermouw op)

Dr. Jos: Mooi. Van Caesbroeck, kom hier. Neem die loep en kijk naar de arm van je vriendinnetje. En vertel me wat je ziet.

GOM: (speurt nauwkeurig door het vergrootglas) Euh, poriën?

Dr. Jos: Ja. Wat nog?

GOM: Wel... haartjes?

Dr. Jos: (knikt heftig) Haartjes, inderdaad. Honderden, duizenden haartjes. Gelukkig heeft Karolien een gezonde complexie, zodat je die bijna niet ziet. Maar op zich hebben mannen en vrouwen evenveel haartjes op hun lichaam. 5 miljoen, waarvan zo'n 100.000 op het hoofd.

GOM: Interessant.

Dr. Jos: Nou en of. Maar nu gaan we het over de afwijkingen hebben. Ook interessant, maar niet voor de gevoelige oortjes van jonge meisjes. (kijkt naar Karolien) Karolientje, wil je niet wat in de keuken gaan spelen met mevrouw Dr. Jos? Komaan kindje. (klapt in zijn handen) Hop hop hop, mevrouw heeft koekjes gebakken!

Karolien: (loopt boos mompelend naar de keuken) Ne lompen boer is 't!

Dr. Jos: (breed glimlachend) Meisjes! Ze maken ons zo zot meneer! Allez vooruit, op naar het echte werk. Heb je al eens van de kuikenbaby's gehoord?

GOM: (kijkt schichtig naar de keuken, zich al voorbereidend op de komende echtelijke twist) Nooit van gehoord.

Dr. Jos: Welnu, af en toe komen baby's ter wereld die van onder tot boven vol donshaartjes staan. Lanugo-beharing heet dat. Net kuikentjes. Dat is niet erg hoor, het is alleen even schrikken. Alle baby's hebben dat in zekere mate, maar bij de ene is het wat opvallender dan bij de andere. Nu is die lanugo een soort van pre-haar. Dat zal heel snel verdwijnen en vervangen worden door vellus-beharing. En wat is vellus? Dat zijn de piepkleine haartjes die je daarnet door de loep hebt gezien. Die staan op zowat heel het lichaam, behalve op de handpalmen, de voetzolen, de vagina en de clitoris of de penis, de lippen en de navel. Bij mannen en vrouwen dus. Schrijf maar op: lanugo, vellus. En het derde stadium is het terminale haar. Sommige vellushaartjes zullen terminaal haar worden. Dat is gewoon het haar dat zichtbaar is. Hoofdhaar, wenkbrauwen, wimpers, schaamhaar, okselhaar... Bij mannen komt daar in de puberteit, onder invloed van androgenen, nog wat extra terminaal haar bij: baard, snor, borsthaar, enfin, dat weet je zelf wel.

GOM: Wat zijn androgenen?

Dr. Jos: Dat is hetzelfde als mannelijke geslachtshormonen. Maar hoe zit het nu bij vrouwen? Die kunnen om een of andere reden ook wel eens een overaanbod aan androgenen gaan produceren. En dan krijgen ze natuurlijk last van haar op "mannelijke" plaatsen. Je merkt dat dikwijls bij vrouwen die de menopauze gepasseerd zijn. Denk aan kleine kinderen die hun grootmoeder niet graag een kus geven omdat "oma prikt". Hirsutisme, heet dat syndroom. Niet zeldzaam hoor, 5% van de vrouwen krijgt er ooit wel eens last van. Niet zo erg allemaal, maar wel weinig esthetisch natuurlijk. Vandaar dat vrouwen met vergevorderd hirsutisme, die hun baard dan ook nog eens laten staan, vroeger zo populair waren op freakshows. (steekt zijn wijsvinger in de lucht) Nu nog trouwens. In Coney Island, en elk jaar in juni in de parken van New York, kan je de jonge Jennifer Miller aan het werk zien. Onder de naam Zenobia brengt die een pracht van een comedy-show, en ze heeft een baard van zeker 10 centimeter.

GOM: Dus hirsutisme komt niet alleen voor na de menopauze?

Dr. Jos: Juist! Goed dat je het zegt! Er zijn uiteraard nog andere oorzaken. Het polycystisch ovarieel syndroom bijvoorbeeld. Meisjes of vrouwen die last hebben van cystes in de eierstokken, waardoor te veel androgenen worden geproduceerd. Die hebben - naast die vervelende haargroei ­ last van heel onregelmatige maandstonden, acné en zwaarlijvigheid. (lacht) Wees dus maar gerust dat pakweg Margriet Hermans meer dan één Ladyshave in huis heeft!

GOM: Nog meer oorzaken?

Dr. Jos: Allerhande stoornissen in de bijnieren of de hypofyse. Tumoren, veelal. Dan zal je ook zien dat de vrouw nog andere mannelijke geslachtseigenschappen vertoont. Of gebruik van anabole steroïden. En uiteraard het ideopatisch hirsutisme.

GOM: Ideo...

Dr. Jos: Ideopatisch. (lacht) Dat is typisch zo'n doktorenwoord waar niemand iets aan heeft, ik geef het toe. Ideopatisch wil gewoon zeggen dat we de oorzaak niet weten. Hahaha!

GOM: Dr. Jos die iets niet weet! Waar gaan we dat schrijven?

Dr. Jos: Ik heb nog wel een hypothese voor die ideopatische gevallen. Misschien is bij die vrouwen de androgeenreceptor van de haarcellen zelf overgevoelig. Maar goed, da's maar een hypothese.

GOM: Valt hirsutisme te behandelen?

Dr. Jos: (knikt) Ja hoor. In milde gevallen, en dat is minstens 95%, kan je beter niets doen. Nu ja, een goed scheerapparaat kopen, natuurlijk. (lacht) Of een goeie ontharingscrème. Of je kan het proberen met een gewone anticonceptiepil, die brengt de hormoonspiegel al wat meer in evenwicht. In de meer ernstige gevallen gebruiken we anti-androgenen zoals finasteride en spironolactone, die de werking van de mannelijke geslachtshormonen blokkeren. Of definitief ontharen natuurlijk, maar dat is duur en er bestaat nog steeds geen sluitende methode zonder bijwerkingen. (neemt plots een boek en slaat het open) Kijk hier. (toont een foto van een oud schilderij met een soort weerwolffamilie in chique kleren erop)

GOM: Hola, da's andere koek!

Dr. Jos: Nietwaar? Mag ik je voorstellen aan de middeleeuwse adellijke familie Gonsalvus, waarvan portretten te bewonderen zijn in tal van musea en kastelen. Ik zag er onlangs zelf nog zo een, het pronkstuk uit de schilderijenverzameling van het Kasteel van Blois aan de Loire. Nu, dit is geen hirsutisme meer. Dit is iets heel anders, namelijk de erfelijke stoornis hypertrichose. Het syndroom dat aan de basis ligt van de legende van de weerwolven!

GOM: (wrijft zich in de handen) Dat wil ik nu wel eens horen, zie!

Dr. Jos: OK. Herinner je de vellus-haartjes van je poppemieke. Hoe heet ze weer?

GOM: Karolien.

Dr. Jos: Van je Karolientje. Wel, bij hypertrichose zullen álle vellus-haartjes overgaan in terminale beharing. Het resultaat is een dikke vacht als van een wolf, over heel het lichaam en het aangezicht. Bij mannen én bij vrouwen. En dat is nog niet alles. Dit syndroom gaat dikwijls gepaard met een tandafwijking: hypertrichosepatiënten hebben vaak een dubbele rij tanden, zodat de kaak naar voor komt. Dan krijg je dus echt het uitzicht van een wolf. Of een aap, een hond, wat de fantasie je ingeeft. Een beroemd geval was Julia Pastrana, uit het midden van de vorige eeuw. Haar mummie wordt nog steeds bewaard aan de universiteit van Oslo.

GOM: Maar hypertrichose is dus louter erfelijk.

Dr. Jos: (schudt meewarig het hoofd) Tot voor kort wel, ja. Tot de anorexia nervosa-rage toesloeg. Luister nu goed, want ik zal het maar een keer zeggen: anorexia nervosa kan tot hypertrichose leiden. Volg nu het volgende verhaal. Een meisje heeft last van hirsutisme, veroorzaakt door cystes in de eierstokken. Ze is dus ook dik en heeft acné. De dokter raadt haar aan om een streng dieet te volgen om af te slanken. Het meisje raakt gefrustreerd, en krijgt anorexia. En door die anorexia krijgt ze hypertrichose. Resultaat: bij het begin van de behandeling had ze een snorretje, op het einde zit ze in de psychiatrie met een wolvenvacht over heel haar lijf. (klapt zijn boek dicht) Einde van mijn betoog.

GOM: Ik neem Karolien toch maar weer mee naar huis, denk ik.

(RVC)