01/03/2004

Condooms: mythe en waarheid

Het Vaticaan beweert dat condooms helemaal niet beschermen tegen aids. We vroegen Dr. Jos om deskundig commentaar. Valt het condoom van zijn voetstuk als dé oplossing voor veilig vrijen in troebele tijden?

"Ik juich niet toe dat het Vaticaan deze praatjes verspreidt," zegt Dr. Jos, "maar deze keer hebben ze toch niet helemaal ongelijk." We kijken alsof de hemel is opengescheurd en de Hand Gods een krakende bliksemschicht voor onze voeten heeft doen nederslaan. Is de notoire geus Dr. Jos plots katholiek geworden?!

Dr. Jos: Rustig aan vriend. De dag dat je mij met een paternoster in de hand de rozenkrans ziet fezelen is nog lang niet aangebroken. Nee, het is gewoon een feit dat hier een teer punt is blootgelegd. Het klopt niet dat het hiv-virus door kleine gaatjes in condooms kan glippen, zoals sommige geestelijken hebben beweerd. Dat is nonsens. Maar het tegenovergestelde, dat een condoom 100% bescherming zou bieden tegen seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's) is al even grote bollocks.

GUIDO: Een boude bewering, dokter. Licht toe.

Dr. Jos: (slaat met de vlakke hand op een indrukwekkende stapel papier) Om dit gesprek voor te bereiden heb ik me grondig verdiept in de vakliteratuur. Er zijn twee woorden die altijd terugkomen in elk artikel, in elke studie over condooms.

GUIDO: Vaginaal en anaal?

Dr. Jos: Vuilaard! (lacht) Neenee: 'correctly' en 'consistently'. Je kunt maar iets zinnigs zeggen over condoomgebruik als dat gebruik correct en consistent gebeurt. Dat wil zeggen: een condoom moet op de juiste manier gebruikt worden en moet elke keer gebruikt worden. Klinkt eenvoudig, maar is het niet. Correct en consistent condoomgebruik is in de praktijk zo goed als onuitvoerbaar.

GUIDO: (verbaasd) Dokter! Na elfendertig campagnes weet onderhand toch wel iedereen hoe een condoom moet worden gebruikt?

Dr. Jos: O ja? (zwaait met een papier) Ziehier een studie uit 2002, uitgevoerd bij Amerikaanse universiteitsstudenten. De cijfers zijn hallucinant, zet je schrap. 60% sprak niet over condooms alvorens met iemand in bed te belanden. 42% wou wel een condoom gebruiken, maar had er geen ter beschikking. 43% deed het condoom pas om nadat er met seks was begonnen. 15% deed het condoom uit nog voor het einde van de vrijpartij. 40% liet het reservoirtje aan de top van het condoom niet vrij. 30% plaatste het condoom ondersteboven op de penis en 32% van de jongens beweerde hun erectie te verliezen door al dat gedoe. En dan nog het ergste van al: als het uiteindelijk toch gelukt was dat ding om te doen, bekende bijna een derde van de studenten dat het condoom was gescheurd of afgegleden. (neemt zijn leesbril weer af en kijkt me streng aan) Voila. Studenten hé. Amerikaanse studenten weliswaar, dus een stuk dommer, maar toch. Stel dat je de cijfers halveert, dan nog is het ongelooflijk. Ik concludeer hier maar één ding uit: condooms zijn lompe, onhandige dingen, en dat is juist wat je nooit hoort in bewustwordings- of reclamecampagnes. Daar gaat het steeds van 'lekker poepen met condoom', terwijl een groot deel van de jongeren juist heel veel last heeft met die rubbertjes!

GUIDO: Ik wil dat allemaal wel geloven, maar dat is toch nog geen reden om het zonder condoom te doen?

Dr. Jos: Neen, maar het is voor mij wel aanleiding genoeg om te zeggen: inderdaad beste paus en tante nonneke, jullie hebben gelijk. Condooms zijn niet het beste middel om aids tegen te houden, maar wel om heel andere redenen dan jullie beweren.

GUIDO: Een verrassende redeneeroefening!

Dr. Jos: Nietwaar? Het zal duidelijker worden als je de parallel maakt met de autogordel. In landen waar die verplicht werd, is het globaal aantal verkeersdoden niet of nauwelijks gedaald. Waarom? Omdat de gordel een vals gevoel van veiligheid creëert: er zijn meer ongevallen, er wordt sneller gereden, meer voetgangers en fietsers worden van de weg gemaaid... Met het condoom is dat eigenlijk hetzelfde. De verkoop en het gebruik ervan zijn de laatste tien jaar spectaculair gestegen, maar het aantal soa-besmettingen is niet gedaald. Integendeel! Da's toch genoeg om je fameus ongerust te maken? Beweren dat je met een condoom veilig je gang mag gaan is even misdadig als beweren dat het gerust ook zonder kan.

GUIDO: (krabt in zijn haar)

Dr. Jos: Laat me het verduidelijken met nog wat cijfers. Uit de abortuskliniek bijvoorbeeld. Een kwart van de vrouwen aldaar beweert dat ze zwanger zijn geworden ondanks correct en consistent condoomgebruik. 45% is daar beland na slecht gebruik. Nog een andere studie: er werden koppels gevolgd die het condoom gebruikten als enige voorbehoedsmiddel. Na een jaar bleek dat 14% ongewenst zwanger was geworden. Bij koppels die beweerden correct en consistent het condoom te gebruiken, bleef dat 3%. Vergelijk dat eens met de pil, die veel makkelijker correct en consistent te gebruiken is? Minder dan 1 percent!

GUIDO: Maar goed, we hadden het eigenlijk over bescherming tegen soa's.

Dr. Jos: Juist. Je weet dat hiv een vrij 'moeilijke' infectie is. Dat wil zeggen dat je al grove pech moet hebben om na één keer onbeschermd contact het virus op te lopen. Zo zijn een aantal koppels onderzocht waarvan één partner besmet was met hiv. Het klinkt ongelooflijk, maar 50% van die koppels deed het nog steeds zonder condoom! Dat zegt toch veel over het 'gebruiksgemak' van die dingen hé? Enfin, na een jaar werd bij correcte en consistente condoomgebruikers in die groep toch nog 1% van de partners besmet. Zonder condoom was dat 7%. Kijk, en hier zit het grootste probleem van allemaal. Van wie ga je aids opdoen? Van die ene onbeschermde one night stand? Die kans is piepklein. Maar zodra je een hele tijd samen bent met een partner ga je denken: die condooms kunnen nu wel weg. En dán wordt het gevaarlijk!

GUIDO: Conclusie?

Dr. Jos: Bij correct en consistent condoomgebruik biedt een rubbertje een belangrijke, maar geen absolute reductie in ongewenste zwangerschap en soa-besmetting. Helaas is correct en consistent gebruik heel moeilijk aan te leren en vol te houden, zodat in de echte wereld die bescherming nog een stuk minder wordt. En als condooms gaan leiden tot meer wisselende partners, kan het risico zelfs toenemen. Om het eens met een modewoord te zeggen: er gaapt een groot gat tussen de risicoperceptie en het reële risico.

GUIDO: Dr. Jos, u hebt zeker mediatraining gekregen?

Dr. Jos: Monogamie of onthouding, Van Caesbroeck, is het enige wat echt helpt. En bol het af, ik word hitsig van al dat geleuter over seks. (roept) Vrouw!!

Dr. Jos beveelt geïnteresseerden volgende verhelderende lectuur aan:

Crosby e.a., Condom use errors and problems among college men, Sex-Transm-Dis., sep. 2002

Adam e.a., Workshop Summary: Scientific evidence of condom effectiveness for sexually transmitted disease (STD) prevention, jul. 2001

Weller e.a., A meta-analysis of condom effectiveness in reducing sexually transmitted HIV, Soc-Sci-Med., 1993

Sanders e.a., Condom use errors and problems among young women who put condoms on their male partners, J-Am-Med-Womens-Assoc., 2003

Sparrow, Condom failures in women presenting for abortion, N-Z-Med-J., aug. 1999

Pinkerton e.a., Effectiveness of condoms in preventing HIV transmission, Soc-Sci-Med., mei 1997

Roper e.a., Condoms and HIV/STD prevention - clarifying the message, Am-J-Public-Health., apr. 1993

Richens e.a., Condoms and seat belts: the parallels and the lessons, Lancet, 2000

Rask-Andersen e.a., Asthma, skin symptoms, and allergy in a condom factory, Allergy., sep. 2000

Turjanmaa, Allergy to natural rubber latex: a growing problem, Ann-Med., aug. 1994

Richters e.a., Why do condoms break or slip off in use? An exploratory study, Int-J-STD-AIDS., jan-feb. 1995