Tsunami: de oceaan als monster
De tsunami van 26 december 2004 was de meest verwoestende natuurramp sinds mensenheugnis. Toch was het niet de eerste keer dat zo'n moordende golf toesloeg. Een duik in de geschiedenis en de fysica van tsunami's.
Er is een verschil tussen een vloedgolf en een tsunami. Een vloedgolf is een watermassa die wordt bewogen onder invloed van de getijden. Een tsunami is duizend keer erger: het is een geniepige doder die als een bliksemschicht op de kust afstevent, zo goed als onmerkbaar, om zich dan plots uit de zee te verheffen en zich op het land te storten. Tsunami’s hebben een seismische oorzaak.
Over golflengte, periode, diepte, hoogte en snelheid
Ga naar de dichtstbijzijnde vijver, en raap een keitje op van de grond. Gooi het in het midden van de plas. Je ziet concentrische golven die zich snel naar alle kanten bewegen. Als ze dicht genoeg bij de oever komen, waar het water minder diep is, worden ze trager, maar hoger.
Het principe van een tsunami (Japans voor “havengolf”) is net hetzelfde, maar dan op continentale schaal. Door een aardbeving in de oceaanbodem of in een kuststreek wordt het wateroppervlak verstoord. Het water zal in alle richtingen gaan ‘rimpelen’, maar dan met een enorme energie. In diep water zal de golflengte van die verstoring tot 500 kilometer kunnen bedragen. De periode (de tijd tussen twee opeenvolgende golven) bedraagt ongeveer een uur. Dit is, waarde vrienden, enorm! Als je dan ook nog weet dat je de snelheid van zo’n verstoring kunt berekenen door de vierkantswortel te nemen van het product van de zwaartekrachtversnelling (9,8 m/s 2 ) en de diepte van het water, dan begin je de duivelse energie van een tsunami te vatten. Reken het maar uit: als de aardbeving zich voordoet op een plaats waar de oceaan 5000 meter diep is, dan zal de golf naar alle kanten uitdijen met een snelheid van 800 kilometer per uur. Dat is bijna zo snel als een lijnvliegtuig op kruissnelheid.
Nu vraag je je natuurlijk af hoe het komt dat zo’n energiepuls in het water niet al heel vroeg wordt opgemerkt. Zeer simpel: omdat een tsunami in diep water helemaal niet hoog is, van zo’n dertig centimeter tot hoogstens een dikke halve meter. Je kan dus met een bootje liggen dobberen en nauwelijks merken dat er een tsunami onder je voeten passeert.
Maar dat wordt wel even anders zodra ondiep kustwater wordt bereikt. De snelheid zal drastisch afnemen (nog 10 km/h bij een diepte van 1 meter). Maar die energie moet toch ergens naartoe, en dus zal de golf oprijzen. Het wordt een muur van water die meer dan dertig meter hoog kan worden vlak voor ze op de kust inbeukt. En dan is het te laat.
Honshu, Japan
De laatste grote tsunami van de 20ste eeuw had plaats op 17 juli 1998, in Nieuw-Guinea, waar 5000 mensen dood achterbleven. In 1976 was er nog een gigantisch exemplaar in de Golf van Moro op de Filippijnen, en in 1960 werd de kust van Chili en Peru getroffen. De grootste bekende tsunami vóór die van tweede kerstdag 2004, sloeg toe in Japan op 15 juni 1896. Toen verzwolg een reuzengolf de stad Sanriku op het eiland Honshu. Meer dan 28.000 mensen lieten het leven en een kustlijn van 270 kilometer werd verwoest. 't Is dus lang geen nieuw verschijnsel.
Run to the hills!
Hoe weet je nu of er een tsunami aankomt? Het is, zoals hierboven al gezegd, uiterst moeilijk te voorspellen, maar één aanwijzing is absoluut doorslaggevend. Als je op vakantie bent op een of ander exotisch strand, en plots zie je de oceaan zich razendsnel terugtrekken zodat vissen en bootjes op het droge blijven liggen, maak dan dat je wegkomt, want binnen een tijdspanne van 5 minuten tot een halfuur zal een tsunami aan de horizon verschijnen. Ren, fiets, rijd of vlieg zo snel mogelijk naar hoger gelegen gebieden. Blijf niet nieuwsgierig staan kijken, want als je de tsunami ziet, is het te laat en zal je het niet meer kunnen navertellen.
( HDP)