02/12/2002

DR. JOS: "Biologische oorlogvoering is zo oud als de straat. Pure folklore."

inds 11 september 2001 staat de breedbeeldtelevisie van Dr. Jos vastgeroest op CNN. We zitten met een flesje bier naast de arts in de knisperende lederen fauteuil terwijl hij luidkeels commentaar geeft op de manier waarop de Amerikanen hun oorlog tegen het terrorisme aanpakken.

George W. Bush verschijnt op het scherm, in een live persbriefing. "We're learning a lot about anthrax, even as we speak," zegt de cowboy wanneer journalisten hem vragen hoever het onderzoek staat naar de bioterreur. Dr. Jos komt niet meer bij van het lachen.

Dr. Jos: (veegt de tranen uit zijn ogen) "We're learning a lot", zegt dat kalf! Onnozelaar! Die is dus echt wel dom hé. Alles wat we moeten weten over antrax, weten we al jaren! Antrax is zou oud als de straat, da's een ziekte die al bekend is van in de Oudheid.

GUIDO: Is dat zo?

Dr. Jos: Maar ja! Trouwens, het hele concept van biologische oorlogvoering is zo oud als de mensheid. Pure folklore! En nu stellen de media het voor alsof een heel nieuwe vorm van terreur is uitgevonden. Bullshit! Ik zal je maar één historisch voorbeeld geven: het beleg van Kaffa aan de Zwarte Zee, in 1346. Die stad werd belegerd door de Tartaren van Kipchak Khan. Nu, dat waren bepaald geen mietjes. Bij wijze van bio-oorlog katapulteerden die rottende lijken van pestslachtoffers over de vestingmuren. (lacht smakelijk) Wat anders als envelopjes met poeder hé! Dat beleg hebben ze trouwens gewonnen, maar volgens mij kwam dat eerder door de ratten dan door die lijken. Een rat laat zich niet afschrikken door een vestingmuur.

GUIDO: Maar goed, vandaag gaat het om antrax, niet om de pest.

Dr. Jos: (steekt zijn wijsvinger in de lucht) Hola, wees daar maar niet zo zeker van. Pest zit nog in de kast, vriend. In de grote biologische oorlogprogramma's van de Russen en de Amerikanen is steeds onderzoek gedaan naar de Big Five: vijf stokoude, maar levensgevaarlijke killers. Dat zijn de antraxbacterie, het pokkenvirus, de pestbacterie, het toxine van de botulismebacterie en de bacterie waarvan je tularemie krijgt.

GUIDO: Hola, wat zegt u, hebben de Amerikanen een onderzoeksprogramma voor biologische wapens?

Dr. Jos: Hádden. Ze zijn er in de jaren '70 mee gestopt. Niet uit gewetensnood hoor, maar omdat het sop de kool niet waard was: bacteriën zijn te onvoorspelbaar, het onderzoek te duur, het is ook te gevaarlijk voor de gebruiker zelf. En als je ziet dat Amerikaanse soldaten nog geen kruisraket juist kunnen afvuren, hou ze dan maar ver van biowapens. De kans zit er dik in dat ze een Rode Kruis-depot of een kinderhospitaal vol killer germs zouden blazen. (bulderlach)

GUIDO: Maar ondertussen bestaan die bacteriën en virussen wel.

Dr. Jos: Ja, die zitten in labo's. Neem nu het Variolavirus, dat pokken veroorzaakt. Pokken zijn op de aardbol volledig uitgeroeid, maar we hebben nog wat virussen bewaard in het labo. Als een gek die loslaat, dan krijg je een ambetante situatie, da's zeker. Maar een doemscenario waarbij tienduizenden mensen het loodje leggen, da's gewoon sciencefiction. Dat kan niet. We kennen pokken, we kunnen daartegen vaccineren, we kunnen dat behandelen met nieuwe antivirale middelen, en wie het toch krijgt is tegen het moment dat andere mensen mogelijk besmet kunnen worden zo ziek dat hij niet meer kan rondlopen. Zo'n outbreak beperkt zichzelf dus, veel verder dan familiaal zal dat nooit gaan.

GUIDO: En de pest?

Dr. Jos: (drinkt zijn flesje bier leeg) In het kader van bioterreur hebben we het wel over de gevaarlijke longpest hé, en niet over de klassieke builenpest. Die worden beide veroorzaakt door Yersinia pestis, met longpest in een minderheid van de gevallen. En die is "in 't wild" nog niet volledig uitgeroeid, da's waar: in India en in de VS zelf zijn er nog bepaalde geïsoleerde probleemgebieden. Maar geen paniek, pest is perfect behandelbaar met antibiotica. Een epidemie zoals in de Middeleeuwen kan vandaag niet meer, daarvoor zijn we te hygiënisch geworden en hebben we te goede geneesmiddelen. De Jappen hebben dat in de Tweede Wereldoorlog eens geprobeerd in China, met 5 kilo besmette vlooien. Een honderdtal doden, meer niet. En toen bestonden er nog geen antibiotica hé! Toen liepen de ratten nog zomaar de huizen binnen. Nee, de pest, lig daar maar niet van wakker.

GUIDO: Maar antrax, daar lig ik wel van wakker!

Dr. Jos: Ben jij postbode in Amerika? Werk jij in een Amerikaans postsorteercentrum? Hé?

GUIDO: Euh... Neen.

Dr. Jos: (haalt zijn schouders op) Dan zal je ook niets gebeuren. Kijk, antrax of miltvuur is een stokoude ziekte, veroorzaakt door de bacillus antracis. Dat beestje zit in de grond en komt via vee soms bij de mens terecht. Wolscheerders hebben er wel eens last van. En als antraxsporen in massale hoeveelheden worden ingeademd, dan hebben we een groot probleem: zonder onmiddellijke behandeling is er 80 à 90% kans op overlijden. Wat is er nu in Amerika gebeurd? Kunstmatig gekweekte antraxsporen worden in enveloppen gestoken en met de post verstuurd. Resultaat tot dusver: een handvol doden, terwijl CNN ons constant de stuipen op het lijf jaagt met computersimulaties waarin op een voormiddag halve steden doodvallen door een miltvuurbesmetting. Nu, dat is niet serieus. Een massabesmetting met antraxsporen, dat is praktisch niet te realiseren. Je moet weten dat die sporen, om effectief te zijn, kleiner moeten zijn dan 5 micrometer. Het vergt buitengewoon gesofisticeerd laboratoriumwerk om ze zo klein te kweken, neem dat van mij aan. Sporen hebben de neiging om samen te klitten.

GUIDO: En dan moeten ze nog verspreid worden.

Dr. Jos: (knikt) Zeer juist. In de lucht. En hoe ga je dat doen? Met een sproeivliegtuigje? Dan zit je met twee problemen: ofwel is er geen wind en vallen de sporen op de grond. Ofwel is er wel wind en worden ze meteen te veel verspreid. Langs de airco? Zelfde probleem. Met een bom? Dan zijn de sporen meteen inactief door de hitte. (spreidt zijn armen uit) Zie je? Een massabesmetting valt niet te realiseren, dat is gewoon praktisch niet mogelijk. Respiratoire antrax veroorzaken is aartsmoeilijk. In geïsoleerde gevallen zal dat wel lukken, zoals nu met de postbedienden, maar erger dan dat zal het niet worden, want miltvuur is niet besmettelijk, er bestaat een vaccinatie en de bacterie is gevoelig voor antibiotica. Dan is de methode van de woeste Arabier, het cuttermes en de volgetankte Boeing nogal wat effectiever om een massaslachting te veroorzaken in een wereldstad.

GUIDO: Hoe komt het dan dat die postbedienden toch besmet zijn geraakt?

Dr. Jos: De doden zijn gevallen bij mensen die werkten aan een automatische postsorteermachine, zo'n ding met pneumatische systemen. Die hebben dus de volle dosis uit zo'n envelop direct ingeademd. Brute pech.

GUIDO: We maken ons dus nodeloos zorgen?

Dr. Jos: Nee, wat nu gebeurt is gevaarlijk, maar eerlijk gezegd kan ik me veel ergere dingen voorstellen. Laat de terroristen maar klooien met antrax, daar kunnen we tenminste iets tegen doen. Kijk, ik zal je eens een paar voorbeelden geven van mislukte miltvuuraanslagen. Herinner je je de Aun Shinrikyo-sekte uit Japan, die aanslagen in de metro van Tokio in 1995?

GUIDO: Dat was toch met gifgas?

Dr. Jos: (knikt) Klopt, maar eerst hadden ze het geprobeerd met antrax, en dat was schromelijk mislukt. (lacht) Het ergste miltvuurincident uit de moderne geschiedenis was in 1979 in Sverdlovk, Rusland. In een geheime opwerkingsfabriek van antrax ging toen een afzuigklep kapot. Massale hoeveelheden hyperactieve miltvuursporen kwamen toen vrij in een gebied met 1 miljoen inwoners. En je kent de Russen: die probeerden dat meteen in de doofpot te stoppen, dus niemand werd gewaarschuwd. Balans? Raad eens?

GUIDO: Zegt u het maar.

Dr. Jos: 79 doden! Een ramp, maar toch geen catastrofe van historische omvang? Je mag gerust zijn dat er die winter in datzelfde gebied meer doden zijn gevallen door griep.

GUIDO: (knikt)

Dr. Jos: (knikt glimlachend terug) Voila zie. Rustig aan dus. Geen paniek, de terroristen zullen antrax wel beu worden als ze zien dat de echte resultaten uitblijven. (kijkt op zijn horloge) Wat denk je? Nog eentje om het af te leren, Van Caesbroeck?

GUIDO: (wrijft in zijn handen) Met een sterk verhaal erbij?

Dr. Jos: Yep. (ontkurkt twee flesjes bier) Weet je dat Saddam Hoessein ook een onderzoeksprogramma voor biologische oorlogvoering had lopen? Hij wou de Amerikaanse troepen tijdens de golfoorlog besmetten met de kamelenpokken. Want - zo was zijn redenering - de Iraki's komen toch dagelijks in contact met kamelen, dus die hebben er inmiddels een immuniteit voor ontwikkeld.

GUIDO: (glimlacht) En?

Dr. Jos: En? Klopt natuurlijk geen reet van. Uit proeven bleek al snel dat de Irakezen even gevoelig waren voor kamelenpokken als de Amerikanen. Je kan van die bacterie dus allerminst zeggen dat ze racistisch was! (lacht bulderend)

(RVC)

Dr. Jos beveelt geïnteresseerden volgende verhelderende lectuur aan:

Inglesby e.a., Anthrax as a biological weapon, JAMA., mei 1999

Henderson e.a., Smallpox as a biological weapon, JAMA., jun. 1999

Inglesby e.a., Plague as a biological weaon, JAMA., mei 2000

Arnon e.a., Botulinum toxin as a biological weapon, JAMA., feb. 2001

Dennis e.a., Tularemia as a biological weapon, JAMA., jun. 2001

Kortepeter e.a., Bioterrorism, J-Environ-Health., jan.-feb. 2001

Morgan, Anthrax. An old disease returns as a bioterrorism weapon, N-J-Med., sep. 2000

Hay, A magic sword or a big itch: an historical look at the United States biological weapons programme, Med-Confl-Surviv., jul-sep. 1999

Pile e.a., Anthrax as a potential biological warfare agent, Arch-Intern-Med., mrt. 1998

Grabenstein e.a., Extraordinary infections: a focus on bioterrorism, J-Am-Pharm-Assoc., sep.-okt. 2000