Vis en zeevruchten: sluipgif uit de diepten?
De pier van Oostende, waar ik op een winderige herfstdag met Dr. Jos heb afgesproken, is langer dan hij eruitziet. Helemaal op het uiteinde tref ik de arts aan, gehuld in een gore-tex parka en dikke rubberlaarzen.
Hij zit op zijn milieubox en staart naar de dobber van zijn hengel, die vijf meter lager op en neer deint, op het ritme van de baren. Naast de dokter staat een halfvolle krat pils.
"Van Caesbroeck, schuif bij. Een pintje zeker?" De goedgemutste dokter - letterlijk dan, want hij heeft een Schots geruite pet op zijn hoofd - ontkurkt een flesje pils en reikt het me aan. Boven onze hoofden krijsen de zilvermeeuwen. Een interview in de gezonde zeebries, onder het grijze herfstzwerk, het is eens wat anders.
GUIDO: Dr. Jos, ik vraag het u op de man af: is vis gezond?
Dr. Jos: Ja en nee. Het is eigenlijk een onmogelijke evenwichtsoefening. Vis eten heeft voor- en nadelen, maar het is niet te doen die met elkaar in balans te brengen.
GUIDO: (krabt in z'n haar) Daar worden we niet veel wijzer van.
Dr. Jos: Kijk, als je aan de mensen op straat zou vragen of ze denken dat vis gezond is, zullen de meesten positief antwoorden. Het 'vis is gezond'-verhaal gaat al een dikke dertig jaar mee, na een studie bij de Eskimo's in Groenland. Ik weet het, tegenwoordig is de politiek correcte benaming 'het Inuït-volk', maar in 1972 noemde men een Eskimo nog een Eskimo, en een neger een neger. Enfin, men zag dat die Groenlandse Eskimo's zeer weinig hartinfarcten kregen, zeker in vergelijking met Scandinaviërs en andere noordelijke volkeren. Men heeft onderzocht hoe dat kwam, en dat bleek aan hun eetgewoonten te liggen. Eskimo's leven op een dieet van zeehond, walvis, walrus en uiteraard vis. En wat zit er in vette vis? Wellicht ken je het antwoord, want het is de hype van het moment...
GUIDO: Omega 3!
Dr. Jos: Inderdaad. Poly-onverzadigde vetzuren van het type omega 3. Daar bestaan drie varianten van. Het eerste, alfa-linoleenzuur, vind je voornamelijk in planten. In lijnzaadolie bijvoorbeeld, dat in vloerzeep zit, en waar we waarschijnlijk onze auto's mee zullen voltanken als de benzinevoorraden op zijn. Laat ik maar meteen de vegetariërs ontgoochelen: de heilzame effecten op de gezondheid zijn vooral te wijten aan de andere twee varianten. Lees dus goed de verpakking van een product waar omega 3 aan is toegevoegd: als het om linoleenzuur gaat, ben je bedrogen. De andere twee varianten, respectievelijk eicosapentanoeenzuur en docosahexanoeenzuur, vind je vrijwel alleen in vis, zeevruchten en zeezoogdieren. En het zijn die vrije vetzuren van marine oorsprong die een gunstig effect zouden hebben op hart- en vaatziekten.
GUIDO: "Zouden hebben". U klinkt sceptisch.
Dr. Jos: (haalt zijn schouders op en kijkt in het water) Ik was anders best bereid om het te geloven hoor. Het zou die Eskimoparadox verklaren, en je ziet ook dat er stollingsstoornissen optreden bij wie te veel omega 3 inneemt. Dat zou erop wijzen dat omega 3 werkt zoals een aspirientje, en klonters in het bloed tegengaat. Maar ik moet je tot mijn spijt melden dat het British Medical Journal in maart van dit jaar een grote metastudie heeft gepubliceerd, waaruit is gebleken dat de gezondheidseffecten van omega 3 verwaarloosbaar zijn. Het ziet er dus naar uit dat die hele hype - zoals wel vaker gebeurt met hypes - een storm in een glas water is geweest.
GUIDO: Dan toch maar geen vis eten?
Dr. Jos: Wel, eind september heeft zelfs het World Wildlife Fund de mensen opgeroepen om minder vis te eten. We vissen de oceanen leeg. Misschien wordt het inderdaad tijd voor een mentaliteitswijziging. Weet je wat er wel meer dan genoeg rondzwemt? Zeehonden. Laten we eens wat meer sappige jonge zeehondjes eten, zoals de Eskimo's. Dat ze er voor mij eens een paar knuppelen, zodat ik ze in mijn diepvries kan steken. (lacht) Of een dolfijnenbiefstuk, dat kan toch ook niet slecht zijn? (schuddebuikt)
GUIDO: Nee bedankt, dan toch liever vis. Of zo'n lekkere schaal met verse zeevruchten.
Dr. Jos: Statistisch gezien zou ik dat toch willen afraden. Ik heb de cijfers opgezocht: in de VS worden elk jaar 300.000 mensen gehospitaliseerd met een voedselvergiftiging, wat leidt tot 5000 doden. Nu blijkt dat 20% van die infecties te wijten is aan seafood. Dus: 1000 seafooddoden per jaar, in de VS alleen al. Dat is toch niet niks. Het risico is natuurlijk het grootst bij rauwe vis en schelpdieren. Sushi. Oesters. Schelpdieren filteren het zeewater. En wat gebeurt er met een filter? Daar blijft de vuiligheid in zitten. En helaas blijft het risico bestaan als je het zeegedierte gaat klaarmaken. Dan zijn de bacteriën wel dood, maar de toxines die in vis en zeevruchten zitten, zijn hitteresistent.
GUIDO: Toxines? U bedoelt vergif uit vervuiling? Zware metalen en zo?
Dr. Jos: Ja, dat ook, maar wat men steevast vergeet, is dat de natuur zelf ook heel bedreven is in het aanmaken van toxines. Giftige algen en plankton, en vissen eten die op. Vissen die andere vissen eten, gaan altijd maar meer van die toxines opstapelen, tot het echt niet meer gezond is. Je mag het gevaar van algen niet onderschatten. In Genua, aan de Italiaanse Rivièra, heeft men het afgelopen jaar de stranden moeten afsluiten voor het publiek omdat er zoveel algen waren in de branding dat de toxines als aërosol door de lucht dwarrelden en ademhalingsmoeilijkheden en oogontstekingen veroorzaakten. Stel je voor wat er dan gebeurt als je die vuiligheid opeet.
GUIDO: Dan maar gekweekte vis eten?
Dr. Jos: Nee, want vis uit fishfarms bevat dan weer bijna geen omega 3, omdat ze gevoed worden met granen. (lacht) Ik zeg het je toch, het is een onmogelijk te balanceren evenwichtsoefening. Maar goed, laat me je een paar sterke verhalen vertellen over vistoxines. Het bekendste geval is de supergiftige kogelvis, die in Japan als een delicatesse wordt beschouwd. Chefs hebben een speciale vergunning nodig om fugu te mogen klaarmaken, zo heet dat gerecht. Toch zijn er jaarlijks nog een vijftigtal gevallen van fuguvergiftiging: braken, verlamming en 60% sterft binnen de 24 uur.
GUIDO: Smakelijk.
Dr. Jos: Nou! (drinkt van zijn pintje en boert luid) Nog een ander straf verhaal: op stranden in de Caraïben zie je soms toeristen die hun cocktail of blikje bier vasthouden met een handdoek errond. Die lijden aan de zogenaamde ciguateravergiftiging, komend van plankton en opgestapeld in grote predatoren als barracuda's en haaien. Da's een neurologische vergiftiging, met als spectaculairste symptoom warm-koudomwisseling. Wie dat heeft, zal niet meer voelen wanneer iets te heet is, en zal koude dingen - zoals een blikje bier uit de koelkast - ervaren als brandend heet. Geen pretje hoor, en dat kan jaren aanslepen.
GUIDO: U geeft wel heel exotische voorbeelden.
Dr. Jos: Ook bij ons zit er plankton in de zee dat toxines aanmaakt die zich kunnen opstapelen in schelpdieren hé. Dinophysis acuminata bijvoorbeeld. Als er iemand ziek wordt van mosselen of oesters of venusschelpen of Sint-Jacobsschelpen, reken dan maar dat dat de oorzaak is. Dan braak je je maaginhoud uit tot de laatste druppel. Vandaar dat oesters en champagne zo populair zijn bij graatmagere fotomodellen. (lacht hard, maar kijkt dan plots ernstig naar zijn vislijn) Van Caesbroeck... ik denk dat we beet hebben!
GUIDO: (veert recht) Alright! Haal de lijn in, dokter!
Dr. Jos: (rukt aan zijn hengel) Hopelijk is het een zeehond! (lacht blaffend)
Dr. Jos beveelt geïnteresseerden volgende verhelderende lectuur aan:
Hooper e.a., Risks and benefits of omega 3 fats for mortality, cardiovascular disease, and cancer: systematic review, BMJ., mrt. 2006
Willett, Fish: balancing health risks and benefits, Am-J-Prev-Med., 2005
Din e.a., Omega 3 fatty acids and cardiovascular disease - fishing for a natural treatment, BMJ., jan. 2004
Teutsch e.a., Health trade-offs from policies to alter fish consumption, Am-J-Prev-Med., 2005
McMichael e.a., Fish, health and sustainability, Am-J-Prev-Med., 2005
Brescianini e.a., Ostreopsis ovata algal blooms affecting human health in Genova, Italy, Eurosurveillance, 2006
Butt e.a., Infections related to the ingestion of seafood, Lancet., apr-mei. 2004
Smith e.a., Fish consumption: recommendations versus advisories, can they be reconciled?, Nutr-Rev., feb. 2005
Sidhu, Health benefits and potential risks related to consumption of fish or fish oil, Regul-Toxicol-Pharmacol., dec. 2003
Levenson e.a., Too much of a good thing? Update on fish consumption and mercury exposure, Nutr-Rev., mrt. 2006
Verbeke e.a., Consumer perception versus scientific evidence about health benefits and safety risks from fish consumption, Public-Health-Nutr., jun. 2005
Bang e.a., Plasma lipids and lipoproteins in Greenlandic west coast Eskimos, Acta-Med-Scand., 1972
(RVC)