Leviathan: Over sterfelijke Goden
Onze reporter Mats Van Herreweghe houdt een dagboek bij tijdens het filmfestival. Elk fragment ervan is geïnspireerd op een film die hij gezien heeft. Vandaag was dat ‘Leviathan’, een Russische film geregisseerd door de inmiddels veel geprezen regisseur Andrey Zvyagintsev.
Aan de Russische kust, ver weg van de hoofdstad Moskou, ligt een klein vissersdorpje. Het leven kent er elke dag hetzelfde ritme. Er wonen eenvoudige mensen met eenvoudige jobs. Overdag is er vriendschap en liefde, ’s avonds is er wodka. De natuur is overdonderend mooi, te machtig voor de mens die zich daar, in een uithoek van de wereld, nog kleiner voelt dan hij sowieso al is. Het is er stil. Als het laag water is liggen er op het strand overal aangespoelde scheepswrakken en walviskarkassen. Op een kleine heuvel ergens boven het dorp woont een garagist samen met zijn zoon en zijn beeldschone tweede vrouw. Het huis biedt een weids uitzicht biedt op het machtige landschap en hun leven is simpel maar goed. Tot op een dag de burgemeester van het dorp beslist dat het huis plaats moet maken voor een nieuw, groots en prestigieus vastgoedproject. De man wordt gedwongen tot verkoop maar om deze beslissing in extremis nog om te draaien roept hij de hulp in van een oude vriend, een advocaat uit Moskou.
Het verhaal dat tot in het fijnste detail is uitgewerkt, ontwikkelt zich tot een ware hedendaagse mythe: Een verhaal van een simpele man die de strijd aangaat met krachten die net zoals het hem omringende landschap machtiger zijn dan hemzelf. Het gaat over de kleine mens die steeds wanhopiger zoekt naar het waarom van wat er met hem gebeurt, die een reden zoekt voor het onrecht dat hem is aangedaan. Het leven dat hem zo meezat lijkt zich tegen hem te keren. Meer en meer draait de plot uit op een schrijnend verhaal van politiek onrecht, van machtsmisbruik en corruptie dat gelijkenissen vertoont met het verhaal van Job uit de bijbel. Job is een man die een voorspoedig leven leidt. Het lot lijkt voor hem alleen maar geschenken in petto te hebben. Hij is rijk en kent de liefde van een vrouw. Hij aanbidt zijn God en God beloont hem daarvoor. Tot op een dag de almachtige een weddenschap aangaat met Satan. De duivel had namelijk nogal uitdagend gezegd dat de aanbidding van Job voor God logisch is aangezien zijn dienaar geen zware beproevingen in het leven is ondergaan. In een naar mijn mening compleet onrechtvaardige weddenschap besluit God om Job de ene na de andere voorspoedigheid af te nemen om te bewijzen dat Job, zelfs in de zwaarst mogelijke omstandigheden, trouw blijft aan zijn enige, ware en goede God.
Het verhaal van Job stelt zich net als de film de onmogelijke vraag waarom sommigen door het lot zijn uitverkoren om een voorspoedig leven te leiden en andere, door geen enkele fout van zichzelf, hun ongeluk tegemoet lopen. Waarom is de wereld voor de ene rechtvaardiger dan voor de andere en wat heeft die andere dan in godsnaam misdaan? Maar daar waar het boek Job een antwoord zoekt in de bovenaardse macht God, is de hogere macht in ‘Leviathan’ de ontgoddelijkte staat geworden. In dat opzicht refereert de titel van de film ook nog aan een boek van politiek filosoof Thomas Hobbes. In Hobbes filosofie is de Leviathan de almachtige staat die zijn macht verwerft door de goedkeuring van het volk. Een rechtvaardige instantie die instaat voor het welzijn van iedereen. In deze film is de Leviathan of de staat is niet langer een rechtvaardige uitvoerder van de macht maar een gulzige barbaar die met corrupte motieven de ene straft en de andere beloont. De staat is net zoals de aangespoelde walviskarkassen een monster geworden dat geen orde meer aanbrengt in de wereld maar net de chaos laat zegevieren. “Leviathan” is daarom niet alleen een meer dan aangrijpende film over het leven van de onmachtige mens maar het is ook een snijdend maatschappijkritisch uittreksel dat het onrecht in de wereld rigoureus aanklaagt en beweent. (MVH)