Vleesvervangers zijn gevaarlijk
We ontmoeten Dr. Jos aan de slagerijafdeling van een middelgrote supermarktketen. Hij stond erop hier af te spreken om - en nu citeren we - "een sluipend nieuw gif in opmars" aan te klagen. Zo incognito mogelijk duwen we een karretje vol kruidenierswaren voor ons uit, ons bandrecordertje sluw verstopt tussen een pak toiletpapier en een tros bananen.
We laten met een zwierige bocht de afdeling droge voeding achter ons en zien de arts staan bij de koelvakken. Zodra hij ons in het oog krijgt, komt er een grijns op zijn gezicht. Hij neemt een pakje uit de rekken en gooit het vanop een afstand van meer dan 10 meter keurig in ons karretje. "Shaq attack!" brult hij voor de halve winkel, en de daaropvolgende bulderlach doet de gepluimde kippen daveren in hun piepschuimen schaaltjes.
Dr. Jos: Ken je die van die haan die naar de Delhaize ging?
GUIDO: Euh... neen?
Dr. Jos: Om naar de blote kiekens te gaan kijken! (plooit dubbel van het lachen)
GUIDO: U bent in een uitstekend humeur, dokter!
Dr. Jos: (veegt de tranen uit zijn ogen) Wel ja vriend, waarom niet. Waarom niet. Ik heb zopas een uitstekend dineetje achter de rug: half babykreeftje vooraf, daarna lamskroontje, gebakken aardappeltjes, schulperwtjes, puik wijntje erbij... (klopt op zijn buik) Alles op kosten van een farmaceutische firma uiteraard. (lacht)
GUIDO: Welaan, dat klinkt niet slecht. Doch terzake dokter, u zou me hier iets tonen.
Dr. Jos: Juist, aan 't werk. Genoeg gelachen. Kijk Van Caesbroeck, het is je ongetwijfeld zelf al opgevallen, maar de slagerijafdeling is de slagerijafdeling niet meer. (maakt een gebaar richting koelvakken) Wat denk je van dit rek?
GUIDO: Allerhande vleesvervangers voor vegetariërs. (haalt zijn schouders op) Vraag en aanbod hé dokter.
Dr. Jos: Inderdaad, en vraag en aanbod zijn nog nooit zo groot geweest, vooral sinds de dioxinecrisis en de BSE-paniek. Mensen durven geen vlees meer te eten en gooien dan maar zo'n vleesvervanger in de pan, met het idee dat dat gezonder zou zijn. (schudt zijn hoofd)
GUIDO: Niet dus?
Dr. Jos: Wacht, niet te snel van stapel lopen. Kijk, waarom eet de mens van oudsher vlees? Omdat vlees een noodzakelijke bron is van eiwitten, essentiële aminozuren, mineralen, ijzer, calcium en vitamine B12. Dat beseffen de fabricanten van vleesvervangers ook wel, want de term zelf impliceert het al: als je geen vlees eet, moet dat vervangen worden door iets anders. Eén probleem echter: die vleesvervangers zijn misschien wel een alternatieve bron van eiwitten, maar daarbij stopt het. Af en toe wordt er kunstmatig nog wat vitamine B12 aan toegevoegd.
GUIDO: Waaruit bestaan die vleesvervangers eigenlijk?
Dr. Jos: (knikt) Dat is natuurlijk de hamvraag. En daarom staan we nu voor dit rek. (neemt er twee pakjes uit) Je kan de vleesvervangers ruwweg onderverdelen in twee soorten: die op basis van soja, met tofu als bekendste vertegenwoordiger, en de zogenaamde 'novel protein foods' op basis van planten, schimmels of eencelligen, met quorn als grootste succesproduct. (steekt de pakjes omhoog) Heb je die al eens geproefd?
GUIDO: Toch wel ja.
Dr. Jos: En?
GUIDO: Zit niet veel smaak in.
Dr. Jos: Zeg dat wel. Dan eet ik nog liever een schelle pap en een hondenei. (lacht) En dan de prijs (loopt met zijn vinger langs de prijsetiketten), daar heb je dus al een excellente biefstuk voor hé. En het vetgehalte is even hoog als dat van echt vlees, dus daarvoor hoef je 't ook al niet te doen. Maar goed, dat is allemaal nog bijzaak. Jammer genoeg is er meer aan de hand. Recent wetenschappelijk onderzoek wijst er namelijk op dat vleesvervangers ronduit gevaarlijk kunnen zijn.
GUIDO: Ai, dat zat er aan te komen.
Dr. Jos: Ik kan er ook niets aan doen. Neem nu dit pakje quorngehakt. Wat is quorn? Quorn is pure schimmel, meer bepaald fusarium. Nu mag je schimmels niet onderschatten. Wat doe je met beschimmeld brood?
GUIDO: Weggooien!
Dr. Jos: Uiteraard. Mensen horen geen schimmels te eten, want schimmels produceren toxines. Gifstoffen! En die toxines kunnen nu eens diarree veroorzaken, dan weer een voorbijgaande malaise, maar sommige ervan zijn echt gevaarlijk en zelfs kankerverwekkend.
GUIDO: En bij de toxines die de fusarium-schimmel produceert...
Dr. Jos: ... (knikt) zitten fumonisines, en die zijn levensgevaarlijk. Zowel in Zuid-Afrika als in China werd, onafhankelijk van elkaar, een toename van slokdarmkanker vastgesteld die uiteindelijk werd toegewezen aan het eten van met fusarium besmette maïs.
GUIDO: Dus quorn veroorzaakt slokdarmkanker?
Dr. Jos: Dat is een conclusie voor jouw rekening, maar ik zeg niet dat het onmogelijk is. Ik weet alleen één ding, en vraag dat maar aan elke arts die kanker- of aidspatiënten behandelt: een infectie met fusarium is dodelijk voor mensen met een zwakke weerstand. Geef een leukemiepatiënt een quornburger, en hij legt gegarandeerd het loodje.
GUIDO: Tjonge! En hoe zit het met tofu?
Dr. Jos: Van tofu word je dom.
GUIDO: Verklaar u nader, dokter.
Dr. Jos: Sojaproducten, en dat geldt evenzeer voor sojamelk als voor tofu, zitten vol fyto-oestrogenen. Isoflavonen meer bepaald, dat zijn plantenhormonen die een oestrogeen effect hebben.
GUIDO: Dat wil zeggen?
Dr. Jos: Dat ze verwant zijn met de vrouwelijke geslachtshormonen. Nu, in kleine concentraties is dat helemaal niet erg, maar in tofu zitten zodanig veel isoflavonen dat het nefast wordt. Daar is een prachtige studie over gebeurd, op een testpopulatie van 8000 Amerikanen van Japanse afkomst op Hawaï. Men heeft hun voedingsgewoonten bestudeerd en geprobeerd allerhande verbanden te leggen, en de enige duidelijke associatie die naar voor is gekomen, is het verband tussen tofuconsumptie en mentale deterioratie.
GUIDO: Mentale achteruitgang?
Dr. Jos: Inderdaad: dementie, hersenverschrompeling, een laag hersengewicht... Vrouwen hebben trouwens zo al een lager hersengewicht dan mannen, dus die moeten zeker geen tofu gaan eten! (lacht) Nee, serieus, vooral voor kinderen is dat natuurlijk erg gevaarlijk, want die hersentjes zijn nog in volle ontwikkeling. Sojamelk voor kinderen, dat zou moeten verboden worden. (mikt de tofu terug in het koekvak)
GUIDO: Nog meer gevaren?
Dr. Jos: Tja, vleesvervangers worden uiteraard gemaakt in een fabriek, en daar is altijd gevaar voor besmetting met allerhande bacteriën. Vooral omdat het meestal om kleine, zogezegd alternatieve fabriekjes gaat. Met een stel ongewassen antiglobalisten aan de band die met hun dreadlocks boven het vat verse tofu staan te zwaaien, zie je het al voor je? (lacht) Salmonella, shigella, yersinia en nog andere vuile beesten, ze voelen zich buitengewoon thuis in zo'n plakje sojakaas. Er is al meer dan één folkfestival geëindigd in een collectieve diarree omdat de tofuslaatjes besmet waren...
GUIDO: (haalt een pakje uit het rek) Er zijn nog andere vleesvervangers. Hier: tempeh.
Dr. Jos: Da's nog erger: dat is soja, verrijkt met een schimmel. (schudt zijn hoofd) Afblijven! Kijk, het is eigenlijk zeer simpel: waarom zou je iets vervangen als het goed is? Never change a winning team! Eet gewoon vlees, je grootouders zijn er ook oud mee geworden.
GUIDO: Will do!
(RVC)
Dr. Jos beveelt geïnteresseerden volgende verhelderende lectuur aan:
Tee e.a., Investigation of possible adverse allergic reactions to mycoprotein ('Quorn'), Clin-Exp-Allergy, apr. 1993
Park e.a., A hemorrhagic factor (Apicidin) produced by toxic Fusarium isolates from soybean seeds, Appl-Environ-Microbiol., jan. 1999
Schneller e.a., Fusarium infections in patients with hematologic malignancies, Leuk-Res., 1990
Anaissie e.a., The emerging role of Fusarium infections in patients with cancer, Medicine (Baltimore), mrt. 1988
Luo e.a., Comparative study on the natural occurrence of Fusarium mycotoxins (trichothecenes and zearalenone) in corn and wheat from high- and low-risk areas for human esophageal cancer in China, Appl-Environ-Microbiol., dec. 1990
Wang e.a., Human toxicosis caused by moldy rice contaminated with fusarium and T-2 toxin, Biomed-Environ-Sci., mrt. 1993
Dutton, Fumonisins, mycotoxins of increasing importance: their nature and their effects, Pharmacol-Ther., 1996
Nair, Fumonisins and human health, Ann-Trop-Paediatr., sep. 1998
Gelderblom e.a., The cancer-initiating potential of the fumonisin B mycotoxins, Carcinogenesis, mrt. 1992
Schipper e.a., Human infection by Rhizopus azygosporus and the occurrence of azygospores in Zygomycetes, J-Med-Vet-Mycol., jun.-jul. 1996
Ashraf e.a., Microbiological survey of tofu sold in a rural Illinois county, J-Food-Prot., sep. 1999
White e.a., Brain aging and midlife tofu consumption, J-Am-Coll-Nutr., apr. 2000
Dwyer e.a., Tofu and soy drinks contain phytoestrogens, J-Am-Diet-Assoc., jul. 1994
Tacket e.a., An outbreak of Yersinia enterocolitica infections caused by contaminated tofu (soybean curd), J-Am-Epidemiol., mei 1985
Nakashima, Extraction of light filth from tofu, J-AOAC-Int., jan.-feb. 1993
Lee e.a., An outbreak of shigellosis at an outdoor music festival, J-Am-Epidemiol., mrt. 1991