Workaholic Jan Leyers

 

Hoewel hij zelf graag beweert dat hij een soort eeuwige student is die er al decennia in slaagt zijn brood te verdienen zonder echt te gaan werken, staat het buiten kijf dat Jan Leyers een workaholic eerste klas is. Op Canvas reist hij in elf etappes van Ethiopië naar het Avondland, en door de wonderen van de welgemikte herhaling mag hij binnenkort op Eén zijn reis naar Mekka nog eens overdoen. Daar horen dikke, goed verkopende boeken bij, en je hebt ondertussen langs gewestwegen van de kust tot in Limburg toch ook al die affiches van de nieuwe Soulsister-reünietoernee zien hangen?

 

Jan: Het tweede. We hebben het daar onderweg ook vaak over. Het genre dat wij voor ogen hebben, is niet evident. We laten op die verre locaties niet alleen gebeuren wat er gebeurt, maar we weten al op voorhand welk profiel van mensen we voor de camera willen en welk onderwerp ik wil aansnijden. Ik zal niet zeggen dat het een talkshow op verplaatsing is, maar het zit ergens toch tussen dat en een pure reisreportage. Het is alleen maar mogelijk is om met die mensen te praten door er naartoe te reizen. Ik kan de sjeik van de grote moskee van Khartoem moeilijk uitnodigen naar de studio in Brussel.

Jan: Dat klinkt een beetje aanmatigend. Ik ben nieuwsgierig om een aantal dingen te horen, en als dat mensen aanspreekt, ben ik daar zeer blij om.

 

 

Jan: Hoe aantrekkelijk is het Westen nog? Het Westen is lange tijd economische en politiek superieur geweest. Dat gevoel hebben we nog altijd, maar ons model is op elk gebied en aan alle kanten aan het barsten. Economisch worden we ingehaald, de euro wankelt, maar tegelijk blijven we wel punten geven aan de rest van de wereld. Obama? Goed bezig. Chinese dissident? Nobelprijs. Maar in China zien ze dat als betutteling. Daar vragen ze zich af: waar bemoeien die Europeanen zich eigenlijk mee? Waar halen die de pretentie vandaan om te beslissen wie er goed bezig is en wie niet?

Jan: Ja, maar daar komt onmiddellijk één gedachte bij: dat is nog geen reden om onze verlichte principes van vrijheid van mening en vrijheid van politiek overboord te gooien. Die principes zijn nu eenmaal superieur aan het opsluiten van mensen omwille van hun politieke ideeën. En zo zijn we in een soort impasse terechtgekomen.

Jan: Ja en nee. Als je een Europeaan vraagt of hij zich moreel superieur voelt aan de rest van de wereld, dan zal je waarschijnlijk een relativerend antwoord krijgen, dat alle culturen evenwaardig zijn en zo. Maar als je zou doorvragen, zal het buikgevoel van de ratio toch de bovenhand krijgen. Een meisje op straat ontvoeren om ermee te kunnen trouwen, wat ik in Georgië heb gezien, dat wordt blijkbaar geaccepteerd in die lokale cultuur, en je kunt die cultuur dan wel evenwaardig noemen, maar die daad op zich krijg je aan een Europeaan niet verkocht. Natuurlijk is dat een laakbare praktijk. En daar worstelen we mee.

Jan: Qua stijl, toon en aanpak zijn de twee reeksen vergelijkbaar. Je voelt dat je op reis bent met dezelfde mens, denk ik. Een mens die, na zich ondergedompeld te hebben in de moslimwereld, aan het twijfelen is geslagen over zichzelf en eropuit trekt om van op een afstand, door de ogen van anderen, naar zichzelf te kunnen kijken. Dat is het verschil tussen de twee reeksen.

Jan: (denkt lang na) Nee, eigenlijk mag ik dat niet zeggen. De grote vraag waar ik wel mee blijf zitten is: hebben we ons eigen lot wel in de hand? Wij zijn een rijk, maar tegelijk zeurend, gefrustreerd, vergelijkend, onszelf tekort gedaan voelend volk. Ja, en dan? Wat nu? Moeten we nu samen goede voornemens gaan maken voor 2011, om het tijdsgewricht te keren? In 1330 is er ook geen comité samengekomen dat zei: jongens, de middeleeuwen hebben nu lang genoeg geduurd, ik stel voor dat we overgaan tot de renaissance. Ik heb de indruk dat we vandaag wel in dergelijke termen denken. "Er moet een Europese vorm van de Islam komen", hoor ik wel eens. Besef je wel hoe hilarisch die woorden klinken? Zo werkt het toch helemaal niet?

 

 

Jan: Dat moet toch in die streek in Georgië geweest zijn waar het de gewoonte is vrouwen te kidnappen om ermee te trouwen. Alles ziet er voor de rest zo Europees uit daar. Dat werkt heel verwarrend. Kijk, als je in een klein dorpje in Somalië arriveert, en je verneemt dat daar meisjes worden besneden, dat is dat wel stuitend, maar die omgeving is radicaal anders dan de onze. Je beseft: dit zijn heel andere mensen, met totaal andere zeden en gewoontes. Maar daar in Georgië zaten we in een woonkamer met een buffetkast vol porseleinen postuurkes... Dat had evengoed een huis in Wetteren kunnen zijn, om maar iets te zeggen. En dan krijg je het verhaal te horen dat de dochter des huizes, die er nota bene gewoon bij zit, twee maanden voor haar eindexamen werd ontvoerd door haar toekomstige bruidegom. En dat wordt dan nog normaal gevonden ook!

Jan: In totaal reizen we met een ploeg van vijf mensen. Ik geloof dat Michael Palin met zeventien rondreist, om maar even het verschil in budget tussen de BBC en de VRT te illustreren. Een logistieke 'nachtmerrie', dat is een groot woord, maar het vereist toch wel flink wat voorbereiding. Je hebt allerlei toelatingen nodig, je moet door douanes geraken... Persoonlijk probeer ik me daar allemaal zo ver mogelijk vandaan te houden. Dat zijn de momenten dat ik er gewoon bijsta en kijk. We hebben een soort producer/researcher/regelmens die in dat soort situaties het heft in handen neemt. Overgewicht van bagage op het vliegtuig, dat soort problematiek. Tja, en in een land als Soedan is het sowieso heel moeilijk werken. De eerste twee dagen hebben we helemaal niets kunnen doen, omdat de filmtoelating er niet doorkwam. Na twee dagen kwam die toelating er alsnog. Dat bleek geen stuk papier te zijn, maar een mens. Mustafa, een soort waakhond die met ons meereisde om te zeggen wat we mochten filmen en wat niet. Die nam zijn job heel serieus. We stonden op een kamelenmarkt, kwestie van onschuldig te beginnen, en de cameraman richtte zijn lens op drie koeien die daar toevallig stonden. Mustafa wees hem onmiddellijk terecht: "Camels: yes. Cows: no." (lacht) Dat is de arena waarin je je als reisreportagemaker soms bevindt.

Jan: Dat zijn eigenlijk aflaten hé? Alles komt terug! Dat is weer zo ongelooflijk Europees. Alles is ondertussen geseculariseerd, maar het bestaat wel nog. Missionarissen zijn mensenrechtenactivisten geworden; groene maatregelen verwijzen naar de aflaten van vroeger. De erfzonde, die bestaat ook nog altijd. "Er schuilt een moordenaar in elk van ons." Het gemak waarmee dergelijke uitspraken worden gedaan, waar slaat dat eigenlijk op? Maar goed, je wou weten of ik me schuldig voel over de ecologische impact van mijn vele reizen? Wel, eigenlijk bewijs ik de groene zaak een dienst. Dankzij mij hoeven al die kijkers zelf niet meer naar Soedan en Ethiopië te vliegen. Ze kunnen het gewoon op hun tv bekijken, beter dan ze het ooit zelf ter plaatse hadden kunnen zien.

Jan: Inderdaad! (lacht hard)