TOLEDO: Een duik in de turbulente Spaanse geschiedenis

 

Toledo is helemaal ommuurd door massieve stadswallen. Als je van het busstation komt, moet je eerst doorheen de indrukwekkende stadspoorten, waarna je snel bergop klimt en de Plaza de Zocodover bereikt, een eerder bescheiden driehoekig pleintje dat als het centrum van de stad wordt beschouwd. Puf even uit op een van de met kleurrijke tegeltjes bezette stenen banken en probeer je te oriënteren. Dat is niet gemakkelijk in Toledo, want hoewel de oude stad op de heuvel binnen de solide stadsmuren nauwelijks een vierkante kilometer groot is, is het een uiterst verwarrende doolhof van steegjes, trappen en pleintjes. Bovendien heeft het stadsbestuur de slechte gewoonte om zelfs de kleinste prulsteegjes van naamplaatjes te voorzien, maar in de grotere straten, die juist belangrijk zijn voor je oriëntatie, hangt er meestal niets tegen de muren gespijkerd. Niet getreurd: als je vanaf Zocodover verder omhoog loopt, kom je vanzelf bij het enorme Alcázar, de burcht op het hoogste punt van de stad. Neem je de drukke winkelstraat aan de andere kant van het plein, dan zak je af richting kathedraal. Onthoud die twee reusachtige gebouwen als oriëntatiepunten, en het navigeren van Toledo zal al een stuk makkelijker gaan.

 

 

De eersten die een nederzetting bouwden op de heuvel in de lus van de Taag waren de Romeinen, al zie je daar vandaag niet veel sporen meer van. Daarna kwamen de Visigoten, stoere Ibero-Keltische stammen, die hier de hoofdstad van hun rijk vestigden. In 711 speelden ze de stad kwijt aan de Moren, die van Toledo een moslimstad maakten. Daar kan je nog een heleboel restanten van terugvinden. Neem nu de naam van de burcht alleen al: Alcázar, een verbastering van het Arabische al-qasr. Ondertussen had zich ook een belangrijke Joodse bevolking in Toledo gevestigd, en een tijdlang hebben Joden, christenen en moslims er vreedzaam samengeleefd. Die periode van convivencia zie je vandaag nog in de mudéjar-bouwstijl waarin de meeste historische gebouwen in de stad zijn opgetrokken: een mengsel van christelijke en Moorse invloeden zorgde voor een unieke, oosters aandoende en toch als Europees herkenbare architectuur, zowel voor kerken, moskeeën als synagogen. Maar goed, je weet hoe mensen zijn, dat vrolijke samenleven kon niet blijven duren. In 1085 werd Toledo 'bevrijd' door Alfonso VI, en de stad werd meteen het symbool van het nieuwe, zuiver katholieke Spaanse koninkrijk. Toledo werd een koninklijke, zelfs keizerlijke stad, en op religieus vlak was het een tijdlang niets minder dan het Rome van het Iberisch schiereiland. De enorme kathedraal werd gebouwd op de restanten van een moskee, verschillende kloosters rezen op, het al-qasr werd het Alcázar, en het was onder meer vanuit Toledo dat het katholieke schrikbewind van de Spaanse inquisitie werd georchestreerd. De macht en het belang van de stad gingen aan het tanen nadat Filips II in de 16de eeuw Madrid had verkozen als de nieuwe koninklijke hoofdstad. Toledo werd een historisch belangrijk, maar verder ietwat ingedommeld provinciestadje, vooral bekend voor het vakmanschap van zijn zwaardsmeden. Het laatst rommelde het op de granietheuvel toen tijdens de Spaanse burgeroorlog in de jaren '30 van de vorige eeuw het Alcázar werd belegerd en grotendeels verwoest. Sindsdien zijn het de toeristen en dagjesmensen die voor een dagelijkse invasie zorgen.

 

 

Het Alcázar, waarin sinds kort de integrale collectie van het vroegere militair museum van Madrid wordt tentoongesteld, is dus een vrij recente reconstructie, maar dat maakt het er niet minder indrukwekkend op. Je staat hier ook helemaal bovenaan in de stad, en vanop de terrassen voor de burcht heb je een machtig uitzicht over de zilveren Taag die met een grote bocht doorheen een kloof snijdt, met daarachter de okeren rotswanden en een stoer kasteel op de andere oever. Als je van hier de oever van de rivier volgt, krijg je nog meer prachtige panorama's te zien, met zowel de daken en torens van de stad als de indrukwekkende omliggende natuur. Na wat gekronkel en gekonkel, waarbij je achter zowat elke hoek oude mudéjar-kerken aantreft, kom je vanzelf terug op de Zocodover terecht doorheen de hoefijzervormige poort waarvoor het standbeeld van Cervantes staat (schrijver van Don Quichote, weet je wel).

 

 

Nog zo'n must is de kathedraal, een van de grootste en rijkelijkst versierde ter wereld, totaal in disproportie met de toch wel kleine stad die het oude Toledo is. Tenzij je zin hebt om een mis bij te wonen, zal je in de souvenirshop tegenover de achteringang een ticket moeten kopen om binnen te komen. Het loont de moeite, want de kathedraal is overdadig en spectaculair versierd met barok in het kwadraat. In een zijkapel vind je zelfs een verrassend grote El Greco-galerij, waarin bijna evenveel van de werken van de schilder hangen als in het elders in de stad gelegen El Greco-museum. Maak geen foto's, zelfs niet zonder flash, of je krijgt een streng Spaans standje van de aanwezige kathedraalwachters. We kunnen ervan meespreken.

 

Het grootse complex dat het westen van de stad domineert, ook hier weer met uitzicht op de rivier, is het enorme San Juan de los Reyes-klooster, met de bijbehorende kloosterkerk. De wijk waarin die is gelegen is de oude Judería, de Jodenwijk, waarin je nog twee synagogen kan gaan bezoeken. Bekijk eens goed de façade van de kerk. De zwartgeblakerde kettingen die hoog tegen de gevel zijn bevestigd, zijn de authentieke boeien waarin de christelijke slaven van Granada zaten vastgeklonken op het moment dat de Moren werden overwonnen en verdreven. De ketenen werden naar Toledo gebracht, voor eeuwig aan de kerkmuren vastgebeiteld en aldus te kijk gesteld als herinnering aan barbaarser tijden. 't Is maar hoe je 't interpreteert natuurlijk, maar het is wel fascinerend om te zien. Een van de talloze voorbeelden van hoe de woelige Spaanse geschiedenis deze wonderlijke stad heeft getekend en vormgegeven.