Maidan: Don’t cry for me mother of mine
Onze reporter Mats Van Herreweghe houdt een dagboek bij tijdens het filmfestival, waarbij elk fragment is geïnspireerd op een film die hij gezien heeft. Vandaag was dat ‘Maïdan’, een documentaire gemaakt door Sergei Loznitsa.
Het is november 2013 en op Maïdan, het centrale plein van de Oekraïense hoofdstad Kiev, staan duizenden mensen verzameld. Er is een groot podium waarop speeches worden gehouden en liederen worden gezongen. Het is er koud. Her en der staan vuurtonnen om de verkleumde mensen toch een beetje warm te houden. Overal horen we slogans, de mensen roepen dat de machthebbers bandieten zijn. En dat ze niet willen geregeerd willen worden door bandieten. Het Oekraïense volkslied wordt met tranen in de ogen gezongen. Wanneer het lied voorbij is beginnen de mensen opnieuw te zingen. Weer datzelfde volkslied. In de ogen van de mensen staat hoop te lezen, gesteund door duizenden anderen, zijn bijeengekomen om hun stem te laten horen. Ze zijn ervan overtuigd dat ze gelijk hebben en ze zijn ervan overtuigd dat hun gelijk zal overwinnen. Oekraïne wordt geregeerd door bandieten. En het wordt tijd dat het land wordt overgelaten en mensen zoals zij, rechtschapen en met het goede aan hun kant.
De duizenden op het plein zijn allen verenigd in hun afkeer tegen de toenmalige president Janoekovytsj. In november 2013 besluit hij om het op handen zijnde associatieverdrag met Europa niet te ondertekenen. Het verdrag had, indien getekend, niet alleen een economische toenadering tot Europa bewerkstelligd maar het zou er ook voor gezorgd hebben dat de mensenrechten in Oekraïne beter gewaarborgd waren. De mensen op het plein staan daar niet omdat ze zich speciaal verbonden voelen tot het Europese gedachtegoed maar omdat ze willen gehoord worden. Omdat ze ze zich het recht willen toe-eigenen om vrij te kunnen zeggen wat ze willen zeggen zonder angst te hebben voor de gevolgen. Omdat ze zonder terreur de mens willen worden die ze hopen te worden. De mensen op dat plein staan net zoals in iedere opstand daar omdat ze zich in hun recht tot mens zijn voelen aangetast.
Wie naar Maïdan komt kijken om zijn kennis van de actualiteit bij te schaven zal met veel honger thuis komen. Een vast camerastandpunt filmt minutenlange shots waarin mensen heen en weer lopen, waarin mensen zingen, waarin mensen bidden, eten of elkaar verzorgen. De vaste camera registreert zonder focus en leidt het oog niet naar waar het kijken moet. De film toont een twee uur durende massa die zich, al dan niet gedwongen, meer en meer genoodzaakt voelt om toevlucht te nemen tot geweld. Wat in het begin een vreedzame opstand was, een film die mensen toonde terwijl ze voedselposten en bedden opzetten om de betogers van eten en slaap te voorzien, escaleert tot beelden van mensen met gasmaskers en mensen zonder die de ziel uit hun lijf kotsen. De lucht is vervuild en overal vliegen kogels, stenen en brandende autobanden. De camera blijft vanuit zijn vaste standpunt alles filmen en langzaam beginnen we te snappen dat de makers van de documentaire geen politiek gelijk wilden halen, maar gewoon wilden tonen wat geweld met een mens kan doen.
De film is daarom niet pro-Europees of pro-Russisch, het is ook niet antipro-Europees of antipro-Russisch. Denken in dergelijke dualiteiten leidt enkel maar tot gevaarlijke verwarringen, tot oorlog en geweld en tot de dood van ontelbaar vele mensen. De laatste reeks van shots toont een rouwstoet. Diezelfde duizenden staan verzameld rond een ziekenwagen met daarin een lijkkist. Allen staan ze daar, niet met een kaars of met een aansteker maar met het lichtje van hun gsm. Samen zingen ze en luisteren ze naar gedichten. Iemand zingt een lied: Don’t cry for me mother of mine. Kinderen zonder ouders en moeders zonder zonen of dochters. Janoekovytsj is door toedoen van de opstand opgestapt en het land uit gevlucht. Maar wat voor troost biedt dat als we over alle landsgrenzen heen, in alle mogelijke talen en melodieën bidden om onze moeders geen verdriet aan te doen.
Maïdan is nog te zien op 21 en 23 oktober op het Filmfest Gent.(MVH)